ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

Работодавачот е должен писмено да го образложи откажувањето 224 на договорот, како и да му укаже на работникот на правната заш- тита и да го запознае со неговите права од осигурување во случај на невработеност, согласно со закон (чл. 74, ЗРО).

Работодавачот е должен писмено да го образложи откажувањето на договорот, како и да му укаже на работникот на правната заштита и да го за- познае со неговите права од осигурување во случај на невработеност, согласно со закон (чл. 74, ЗРО).

3.  Најчестата злоупотреба во сферата на трудовото право кај нас е тоа што огромен број лица кои de facto се „работници“ de iure немаат склучено договор за вработување (кој е регулиран во ЗРО) туку ваков договор за дело (кој, пак, е регулиран во ЗОО) – па, бидејќи тоа им е поевтина варијанта на работодавачите, овие т.н. „хонорарци“ не ги уживаат правата кои би ги имале како „вработени“ лица.

Бројот на предметите во жалбена постапка пред Апелациониот суд – Битола се: Гж.бр. 2794/2006 и РСЖ.бр. 164/2007. 2.  Според ЗВОСН/97, едно од правата од осигурување во случај на невработеност е и паричниот надоместок (чл. 54, ст.1, ал.1 од ЗВОСН).

Отказот на договорот за вработување задолжително се изрекува во писмена форма.

Бидејќи е постар, не се има активирано во синдикалните организации, но секогаш им сугерира на колегите да се борат за своето право.

Работниот однос заснован со договор за вработување на определе- но време, освен договорот за вработување за вршење на сезонска работа, се трансформира во работен однос на неопределено време, ако работникот продолжи да работи по истекот на рокот, под ус- лови и на начин утврдени со закон.

6. Да е оспособен за вршење на обезбедување на лица и имот и да има положено стручен испит за вршење работи на обезбедување на лица и имот [оваа одредба не се однесува на лицата кои најмалку три години извршувале работи и задачи од точката 5 на овој член] (чл. 8, ЗОЛИ).

На пример, законски права од осигурување во случај на невработеност, кај нас се: 1) паричен надоместок; 2) подготовка за вработување (обука, преквалификација или доквалификација); 3) право на здравствена заштита, во согласност со прописите за здравствена заштита; 4) право на пензиско и инвалидско осигурување, во согласност со прописите за ПИО на невработено лице корисник на паричен надоместок, на кое му недостасуваат најмногу до пет години пред исполнување услови за стекнување право на старосна пензија – а кое нема 15 години стаж на осигурување, до остварување на овој стаж; и 5) права на инвалидни лица за вработување со поволни услови во согласност со закон (чл. 54, ЗВОСН – неофицијален ПТ).

Работодавачот е должен да поднесе пријава/одјава [образец М1/М2] за работникот во задолжително социјално осигурување [пензиско и инвалидско, здравствено и осигурување во случај на невработеност], во согласност со посебните прописи – во АВРМ, по електронски пат или непосредно во Агенцијата, пред работникот да стапи на работа.

Видовме дека и сите пресуди (освен кај примерот со повлечената тужба) се спроведени по пат на извршител, и тој вели дека без размислување би тужел во секоја наредна прилика кога би му било повредено некое работничко право.

Глоба во износ од 15.000 ЕУР во денарска противвредност ќе му се изрече за сторен прекршок на работодавач – правно лице, ако: – не е склучен договор за вработување меѓу работникот и работодавачот, 292 работодавачот не го пријавил работникот во задолжително пензиско и инвалидско осигурување, здравствено осигурување и осигурување во случај на невработеност пред стапувањето на работникот на работа, договорот за вработување не е склучен во писмена форма, не се чува во работните простории на работодавачот каде што работи работникот и не му е врачен примерок од договорот за вработување на работникот (чл. 264, ст.1, ал.2 од ЗРО).

А договор за вработување на определено време за замена на привремено отсутен работник може да се склучи до враќање на привремено отсутниот работник.

Отказот на дого- ворот за вработување задолжително се изрекува во писмена форма.

Битно за работниците е да знаат дека некој од правата кои инаку им следуваат по основ на привремена невработеност – тие автоматски ги губат ако добијат „дисциплински отказ“.

Ослободувањето од плаќање на придонеси од задолжително социјално осигурување на месечна основа се однесува до просечна бруто-плата 50 Закон за изменување и дополнување на Законот за вработување и осигурување во случај на невработеност, Сл. весник на РМ, 39/2014. 51

Уште една позитивна промена е што организаторот на работата со корисникот на социјална парична помош склучува договор за вработување. (чл. 8 од ЗИДЗСЗ/мај.13) Дополнително беше регулирана можноста корисник на социјална парична помош да може да се вработи кај работодавач во приватниот сектор со субвенционирано вработување, согласно со Законот за вработување и осигурување во случај на невработеност. (чл. 2 од ЗИДЗСЗ/фев.14)

По иницијатива поведена од Движењето за социјална правда „Ленка“, со одлука на Уставниот суд од 22.06.2011 година47 се укина чл. 53 ст. 1 ал. 6 од Законот за вработување и осигурување во случај на невработеност која како невработено лице во смисла на овој закон го смета лицето на кое работниот однос не му престанал по негова волја.

- 2014 (Закон за вработување и осигурување во случај на невработеност) - дискриминаторски однос во поглед на висината на минималната плата за работниците во кожарската, чевларската и текстилната индустрија во однос на работниците од другите индустриски гранки

Останати промени.........................................................................51 Закон за вработување и осигурување во случај на невработеност (Д.Л.)

Исто така, ако работниот однос според ЗРО може да се откаже спогодбено или по волја на работодавачот и во такви случаи работникот стекнува статус на невработено лице и се води во Агенцијата за вработување на РМ, но доколку работниот однос е откажан по волја на работникот, тој не може да го стекне статусот на невработено лице, односно не може да се пријави во Агенцијата за вработување на РМ, се поставува прашањето која била целта на законодавецот од една страна да му даде право на работникот да може да го откаже договорот за вработување по негова волја, а од друга страна остварувањето на ова право да претставува 46 Закон за изменување и дополнување на Законот за вработување и осигурување во случај на невработеност, Сл. весник на РМ, 88/2010. 47 Одлука на Уставен суд, У. бр. 173/2010 од 22.IV.2011. 54 пречка тој да стекне статус на невработено лице, односно да се пријави во АВРМ и во таков случај да ги остварува правата во случај на привремена невработеност, ако исполнува одредени услови. 2.

- 2012 (Закон за вработување и осигурување во случај на невработеност) - се продолжи рокот на застареност во кој работодавачот може да му даде отказ на работникот

125 Евиденциите на невработените лица и на останатите лице кои активно бараат работа се води, престанува да се води и пријавата на промената на податоци се врши согласно Законот за вработување и осигурување во случај на невработеност (чл. 5 од ЗИДЗЕОТ/12).

За времето кое е предмет на оваа анализа, овој Закон претрпел 10 измени и дополнувања43 и се донесени вкупно 2 одлуки на Уставниот суд на РМ.44 Со овој закон се уредуваат прашањата за размена на трудот, правата и обврските на работодавачите, невработените лица и државата, во врска со вработувањето и осигурувањето во случај на невработеност и други прашања кои се од значење за вработувањето. (чл. 1) Со измените на овој закон уште повеќе се заоструваат критериумите при водење на евиденција на невработените, се зголемуваат начините за нивно бришење од евиденција, се намалуваат годините кои му недостасуваат на невработеното лице за исполнување на услови за стекнување на право на старосна пензија, а кое според овој закон остварува право на пензиско и инвалидско осигурување, се дефинираат серија на субвенционирања и олеснувања за работодавачите.

Покрај тоа се предвидува граѓаните да поднесат изјава за остварените нето приходи за да може да ги остваруваат своите права од здравствено осигурување во образец чија содржина и форма се пропишани од страна на министерот.

Во чл. 53 ст. 4 ал. 8 и ал. 9 се дефинира дека како невработено лице 48 Закон за изменување и дополнување на Законот за вработување и осигурување во случај на невработеност, Сл. весник на РМ, 11/2012. 49 Закон за изменување и дополнување на Законот за вработување и осигурување во случај на невработеност, Сл. весник на РМ, 114/2012. 55 нема да се смета лицето кое два пати во текот на две години одбило обука, преквалификација или доквалификација на која ќе го упати АВРМ и кое два пати во текот на две години одбило да се јави или да заснова работен однос кај работодавач кај кого го упатила АВРМ.

52 ЗАКОН ЗА ВРАБОТУВАЊЕ И ОСИГУРУВАЊЕ ВО СЛУЧАЈ НА НЕВРАБОТЕНОСТ Законот за вработување и осигурување во случај на невработеност е донесен во 1997 година42 и истиот беше предмет на анализа и во првиот дел од оваа трудово-правна студија.

Закони за изменување и дополнување на Законот за вработување и осигурување во случај на невработеност, Сл. весник на РМ – 50/10, 88/10, 51/11, 11/12, 80/12, 114/12, 39/14, 44/14 x 2 и 113/14. 44 У.бр. 103/2010 од 22.XII.2010 и У.бр. 173/2010 од 22.VI.2011. 45 Закон за изменување и дополнување на Законот за вработување и осигурување во случај на невработеност, Сл. весник на РМ, 50/2010. 43 53 чл. 1-в ст. 2, во случај на спор кога е постапено спротивно на чл 1-а и чл. 1-б од овој закон, товарот на докажување паѓа исклучиво на работодавачот.

Решението за престанок на работниот однос го донесува директорот на јавното претпријатие, против кое работникот има право на жалба до управниот одбор во рок од 8 дена од приемот на истото (чл. 37ч). 110 ЗАКОН ЗА СТЕЧАЈ Законот за стечај (ЗС) е донесен во 2006 година,108 со што престана да важи дотогашниот Закон за стечај од 1997 година.109 За периодот на нашата анализа (2010 – 2014), новиот Закон за стечај има претрпено вкупно 4 изменувања и дополнувања.110 Со рогацијата од април 2011 година дојде до намалување на износите на глобите предвидени за должникот – правно лице и одговорното лице на должникот – правно лице, (чл. 6 од ЗИДЗС/апр.11) трговецот – поединец и одговорното лице на трговецот – поединец, (чл. 7 од ЗИДЗС/апр.11) а беше воведена нова казнена одредба за стечајниот управник кој нема да внесува или неажурно ќе ги внесува и доставува потребните податоци. (чл. 8 од ЗИДЗС/апр.11) Со измената на Законот за стечај од 31.05.2013 година е предвидено дека одлуките за објавување на повик за одржување на собрание на доверители, како и известувањето за вршење увид за во план за конечна распределба на средствата и известувањето за вршење увид во табела за утврдени или оспорени побарувања се објавува на веб страницата на Централниот регистар на РМ и во еден од трите најтиражни дневни весници кои се дистрибуираат на целата територија на Република Македонија. (чл. 3 од ЗИДЗС/мај.13) До дополнителни измени дојде и кај побарувањата од повисок исплатен ред кои дополнително беа дополнети и со придонесите за здравствено осигурување и осигурување во случај на невработеност. (чл. 66 од ЗИДЗС/мај.13) Третото и четвртото изменување и дополнување од ноември 2013 и февруари 2014 година не донесоа некои позначајни промени кои се поврзани со остварување на правата од работен однос. 108 Закон за стечај, Сл. весник на РМ, 34/06.

Имено, се нормираше дека подносител, односно носител на правото на социјална парична помош е невработено лице, но само она кое активно бара работа согласно со Законот за вработувањето и осигурување во случај на невработеност. (чл. 2 од ЗИДЗСЗ/авг.14)

Од останатите закони, промени на одредбите за штрајк во периодот од 2010 до 2014 година настанаа кај следните седум закони и тоа: Законот за здравствена заштита, Законот за основното образование, Законот за средното образование, Законот за административни службеници, Законот за судска служба, Законот за шумите и Законот за служба во Армијата на Република Македонија. 133 Закон за вработување и осигурување во случај на невработеност, Сл.весник на РМ – 25/2000, 101/2000, 50/01, 25/03, 37/04, 4/05, 50/06, 29/07, 102/08, 161/08, 50/10, 88/10, 51/11, 11/12, 80/12, 114/12, 39/14, 44/14 и 113/14. 126 Во периодот пред 2010 година дојде до значителни ограничувања на правото на штрајк.

Според 42 Закон за вработување и осигурување во случај на невработеност; Сл. весник на РМ, 37/1997.

Следната година Уставниот суд поведе постапка во врска со овој член и, констатирајќи дека оваа одредба претставува „повре- да на правната сигурност на граѓаните, како елемент на владеењето на правото од причини што барањата што се поднесени за оствару- вање на правата од осигурување во случај на невработеност треба да се решат според прописите кои важеле во моментот на поднесените барања“, како и дека „правата се стекнуваат во моментот на поднесу- вањето на барањата, а не кога тие ќе се решаваат“, одлучи да ја укине оваа одредба. 7 Во врска со времето за кое се исплатува паричен надоместок наста- наа промени и кај двата случаи кога лицата со стаж на осигурување над 25 години уживаа одредени поволности во однос на останатите категории невработени лица.

Целната група чие вработување се сакаше да биде олеснето беа невработените лице со најмалку 25 години пензиски стаж и над 54 години возраст на кои работниот однос им престанал по основ на стечај или по основ на технолошки вишок, кои оствариле право на надоместок од осигурување во случај на невработеност и се евидентирани како невработени лица над две години по искористување на правото по основ на невработеност (чл. 3).

Ако биде вработено на неопределено време невработено лице кое е корисник на паричен надоместок во случај на невработеност, тогаш работодавецот може да биде ослободен од плаќањето на придонесите, но само ако не ја искористи поволноста од Законот за вработување и осигурување во случај на невработеност да му биде исплатен неисплатениот дел од паричниот надоместок на невработеното лице кое е вработено (чл. 73, ЗВОСН).

170 ЗАКОН ЗА МАТЕРИЈАЛНО ОБЕЗБЕДУВАЊЕ НА НЕВРАБОТЕНИТЕ ЛИЦА ПОРАДИ ПРИВАТИЗАЦИЈАТА НА ПРЕТПРИЈАТИЈАТА СО ДОМИНАНТНА СОПСТВЕНОСТ НА ДРЖАВАТА ВО ПЕРИОДОТ ОД 2000 ДО 2004 ГОДИНА Овој мошне краток и ad hoc донесен закон, чие целосно име е невообичаено долго и гласи: Закон за материјално обезбедување на невработените лица поради приватизацијата на претпријатијата со доминантна сопственост на државата во периодот од 2000 до 2004 година, а популарно наречен „Закон за стечајците“ (2008), 1 беше наменски донесен, по речиси едногодишно протестирање на дел од овие луѓе кои, всушност, беа и вистинските жртви на неуспешната транзиција.  2 Се работи за посебен закон (lex specialis) со којшто се доградува регулативата од општиот закон за оваа материја – а тоа е Законот за вработување и осигурување во случај на невработеност (1997). 

Од нив, две се од 2000, една од 2001, 2003, 2004, 2005, 2006, 2007 и две од 2008 година. 3 Со овој закон се уредуваат правата и обврските на работодавците, невработените лица и држава- та, во врска со вработувањето и осигурувањето во случај на неврабо- теност како и други прашања од значење за вработувањето.

Имено, согласно чл. 32, ст. 2 од Уставот на РМ (1991): „Секому, под еднакви услови, му е достапно секое работно место“ (курзив Д.А.). 16 (пензиско, инвалидско, здравствено и осигурување во случај на невработеност) – во согласност со посебните прописи, во Агенцијата за вработување на РМ – во рок од три дена од денот на потпишувањето на договорот за вработување.

Ретките позитивни промени речиси без исклучок се секундарни, а меѓу нив можеби најважната е вове- дувањето на исклучок при пресметката на стажот на осигурување 1.  Закон за вработување и осигурување во случај на невработеност, Сл. весник на РМ, 37/97. 2.  Закон за вработувањето, Сл. весник на СРМ, 32/87. 3.  Закони за изменување и дополнување на Законот за вработување и осигурување во случај на невработеност, Сл. весник на РМ – 25/2000, 101/2000, 50/01, 25/03, 37/04, 4/05, 50/06, 29/07, 102/08 и 161/08. 67 во случајот кога при повторна невработеност се определува време- то за кое се исплатува паричен надоместок. 1.

Се додаде и нова одредба според која средствата потребни за исплаќање на пензиско, инвалидско и здравствено осигурување во висина од две просечни нето плати ги покрива државата, а, доколку разликата од нето платата го надмине овој износ, средствата за придонеси ги плаќа работодавецот (чл. 8, ЗИДЗВИЛ/јул.05).

На 20 јануари 2005 година, само три дена по усвојувањето на измените на Законот за вработување и осигурување во случај на невработеност, со кои значително беа намалени правата на работниците кои по сила на приликите се без работа, тогашниот министер за труд и социјална политика Стевче Јакимовски најде за сходно да изјави дека е потребно „оној што работи да не биде заштитен како мечка во планина туку да тој биде изложен на оценки.

Законот за вработување и осигурување во случај на невработеност е донесен во 1997 година.  1 Тој дојде на местото на Законот за вработување од 1987 година,  2 а од неговото донесување досега има претрпено 10 измени и дополнувања.

Билансот на владите предводени од СДСМ во однос на работничките права Во време кога на власт беа коалициите предводени од СДСМ дојде до следните позначајни намалувања на работничките права: •  1993: укинување на обврската за осигурување на приправниците кои вршат волонтерски работи (Закон за работни односи); •  1993 и 2005: намалување на времетраењето за коешто отпуштениот работник како технолошки вишок имаше приоритет при вработувањето кај истиот работодавец (Закон за работни односи); •  1993, 1997, 2003, 2005 и 2006: драстично намалување на времето за кое се исплатува паричниот надоместок за невработените лица (Закон за вработување и осигурување во случај на невработеност); •  1995: воведување можност за отказ без отказен рок (Закон за работни односи); •  1995: намалување на должината на отказниот рок (Закон за работни односи); •  1997, 2003 и 2005: намалување на износот на испратнината за лицата прогласени за технолошки вишок (Закон за работни односи); 194 •  1998: воведување на можноста за намалување на деветмесечниот период на породилно отсуство (Закон за работни односи); •  1998: овозможување со колективен договор на ниво на работодавец да се пропишуваат помали права од правата утврдени со грански колективен договор (Закон за работни односи); •  1998 и 2005: воведување и зајакнување на субјективните преференции на работодавецот при одлучувањето кои работници ќе бидат отпуштени при технолошки вишок (Закон за работни односи); •  1998: укинување на судската заштита при прогласувањето технолошки вишок (Закон за работни односи); •  2003 и 2005: пролонгирање на времетраењето и опсегот на работниот однос на определено време (Закон за работни односи);

Се работи за мала, но поволна измена на одредбите на ЗПИО со која се обезбедува задолжително пензиско и инвалидско осигурување во случај на настапување на инвалидност и телесно оштетување и за корисниците на социјална помош поради повреда настаната при нивно работно ангажирање, учесниците во волонтерски активности, како и спортистите аматери и професионалните спортисти (чл. 6, ЗИДЗПИО/07).

Укината беше долната граница на неговата висина (чл. 19, ЗИДЗПИО/07), а во врска со неговата висина во случај на повреда надвор од работа или болест беше пропишано тоа да биде висината на инвалидска пензија настаната поради професионална неспособност за работа наместо претходната одредба според која таа треба да изнесува 50% од основата за пресметување (чл. 17). 98 Што се однесува до обврските на Фондот за пензиско и инвалид- ско осигурување во поглед на исплатата на надоместоците на плата за лицата со преостаната работна состојба, во 1995 година Фондот беше ослободен од обврската да обезбедува средства за исплата на надоместоци на платата поради работа со скратено работно време и поради помала плата на друго работно место, која е префрлена на товар на работодавците.